De huid: een vitaal orgaan
De huid is veel meer dan een extern omhulsel, het is een echt orgaan, noodzakelijk voor het leven. Het vormt een afscheiding en het terrein voor de uitwisseling van ons innerlijk milieu met het extern milieu, en is als zodanig blootgesteld aan veel agressies en variaties waaraan het zich voortdurend aanpast. De huid heeft dus onder meer een barrièrefunctie die vroeger alleen werd toegeschreven aan de structuur en samenstelling. Maar de voortschrijdende wetenschap heeft aangetoond dat hij goed wordt bijgestaan in zijn beschermende functies door een heel leger van micro-organismen die onzichtbaar voor het blote oog maar met miljoenen aanwezig zijn op elke vierkante centimeter van de huid (1): de huidmicrobiota.
Waaruit bestaat die huidmicrobiota? Wat gebeurt er als deze microbiota wordt verstoord? Hoe kan hij worden behouden?
De huidmicrobiota
Wie heeft er tegenwoordig niet horen spreken van de darmmicrobiota? Net als de darmmicrobiota bestaat de huidmicrobiota uit diverse micro-organismen: bacteriën, virussen, schimmels en ook parasieten (van de mijtenfamilie)(2). Het wordt ook wel huidflora genoemd. Deze flora bevindt zich op de opperhuid, en in veel mindere mate in de lederhuid.
Deze micro-organismen koloniseren het pasgeboren kind direct na de geboorte. Als het kind geboren wordt via de normale weg, wordt de huidmicrobiota samengesteld op basis van de vaginale microbiota van de moeder. Als de baby via een keizersnede ter wereld komt, wordt de ontwikkeling van de huidmicrobiota van de baby beïnvloed door de huidcontacten tussen moeder en kind (3).
|
Wat is een microbiota?
Bij de mens is de microbiota het geheel van micro-organismen (bacteriën, gisten, virussen) aanwezig op het epitheel. Het epitheel is het uitwisselingsvlak tussen binnen en buiten het lichaam. Zo bestaan er verschillende microbioten: in de mond, in de ogen, luchtwegen, darmen, urogenitaal en op de huid.
|
De huidmicrobiota ontwikkelt zich in de loop der jaren en bereikt een gemiddeld aantal van 1000 miljard bacteriën en 1000 soorten virussen, parasieten en schimmels. De hoeveelheid genen van al die micro-organismen samen overtreffen in aantal de genen van onze menselijke chromosomen.
De huidmicrobiota bestaat uit 1000 miljard bacteriën en 1000 soorten virussen
De huidmicrobiota is een individuele marker, want hij varieert kwantitatief en kwalitatief van persoon tot persoon. Variabelen zoals leeftijd, geslacht, immuunsysteem, pH, temperatuur of vochtigheid wijzigen de samenstelling van de huidmicrobiota. Bijvoorbeeld, de huid van een man is zuurder dan die van een vrouw, en heeft een grotere microbiële dichtheid (4). Zo creëren het gebruik van cosmetica en de hormoonproductie ook verschillen. Er kunnen echter twee duidelijke categorieën worden aangeduid in de huidmicrobiota: de ‘residente’ flora en de ‘transiënte’ flora.
De residente flora van de huid
Zoals de naam al zegt, leeft de residente flora in totale symbiose met de huid. We spreken van commensale organismen, dat wil zeggen, die leven op kosten van hun gastheer zonder ziektes te veroorzaken. De flora staat voorop bij de bescherming tegen pathogene micro-organismen, want hij neemt alle plaats in en voorkomt vasthechten van ongewenste organismen.
Een bacterie is bijzonder representatief voor deze flora op de opperhuid: Staphylococcus epidermidis(5) en de gist Malassezia (5) die we vinden in gebieden rijk aan talg (voorhoofd, rug, gezicht en hoofdhuid).
We onderscheiden dus verschillende soorten ‘microbiotische’ habitats in de huid, afhankelijk van de aanwezigheid van plooien en de dichtheid van de haarzakjes en de talgklieren. Deze habitats vertegenwoordigen drie belangrijke gebieden van het lichaam: talggebieden, vochtige gebieden en droge gebieden (zie hieronder). De residente huidflora is volgens recent onderzoek aanwezig in alle lagen van de huid (6) : opperhuid, lederhuid en onderhuid.
De transiënte huidflora
De transiënte flora vestigt zich niet blijvend op het huidoppervlak, maar varieert in de loop van de dag, is afhankelijk van activiteiten en variaties van de omgevingsomstandigheden. Deze flora kan enkele uren aanwezig zijn, of enkele dagen. De micro-organismen waaruit hij bestaat, zijn voornamelijk ongevaarlijk, saprofyten, dat wil zeggen, organismen die zich voeden met dood organisch materiaal. Deze flora kan ook samengesteld zijn uit opportunistische pathogene bacteriën die ziektes kunnen veroorzaken als de afweer van de gastheer verzwakt.
Een van de meest voorkomende transiënte soorten is Staphylococcus aureus, betrokken bij atopische dermatitis.
De huid en de microbiota: gezamenlijke bescherming
De micro-organismen op de huid, de residente flora, zijn niet opportunistisch: ze vervullen zeer nuttige functies voor de bescherming van het organisme. De huidmicrobiota speelt een barrièrerol en beschermt de gastheer (7).
Zo kunnen gastheer en huidmicrobiota samen de invasie van ziektekiemen bestrijden en genezing bevorderen.
Als een ziektekiem het organisme via de opperhuid tracht binnen te dringen, treden verscheidene beschermingsmechanismen in werking:
- De huidmicrobiota vormt een eerste barrière door het gebrek aan beschikbare ruimte voor de hechting van de ziektekiemen (zie fig. 2)
- De bacteriën van de microbiota kunnen toxische moleculen aanmaken, bacteriocines; dat zijn antibiotica bestemd om andere bacteriesoorten te doden
- De cellen van de opperhuid kunnen peptiden en antimicrobiële vetten aanmaken
Zweet bevat enzymen die de celwanden van bacteriën kunnen vernietigen
- Een ziektekiem kan hechten aan de cellen van de opperhuid als er receptoren aanwezig zijn: dat kan bepaalde individuele gevoeligheden verklaren voor dermatitis bij veelvuldige aanwezigheid van receptoren
De pH van de huid, zuur (tussen 4,7 en 7) is ongunstig voor de ontwikkeling van ziektekiemen
- Immuuncellen zijn aanwezig in de huid
Eén enkel consigne: goed zorgen voor de huidmicrobiota
Onder invloed van de natuurlijke schilfering waardoor de opperhuid zich vernieuwt, en van lichaamshygiëne moet de huidmicrobiota zich voortdurend vernieuwen (8). De milieufactoren spelen een belangrijke rol in de werkzaamheid van deze vernieuwing.
Zeer frequent wassen kan de hydrolipide laag aantasten en de hernieuwde hechting van de huidflora verslechteren. Ook het gebruik van zeep met een te hoge pH (boven de 7) verslechtert de bestaande microbiota of bevordert bepaalde schadelijke bacteriën. Bijvoorbeeld, de bacterie Staphylococcus aureus, betrokken bij atopische dermatitis, ontwikkelt zich bij een pH hoger dan 7 (9).
Gebruik van crèmes, lotions, reinigers, deodorant, antibiotica of antitranspiratiemiddelen kunnen een grote invloed hebben op de samenstelling van de microbiële gemeenschappen op de huid, en vooral excessief en/of langdurig gebruik van antibacteriële zeep. We spreken van dysbiose als het evenwicht van de microbiota is verstoord.
De biodiversiteit van het milieu speelt ook een rol. Op het platteland of in de stad wonen heeft niet dezelfde invloed op de diversiteit van de huidmicrobiota; dit is veel meer gediversifieerd bij mensen die op het platteland wonen. Hoe groter de blootstelling aan gevarieerde micro-organismen, hoe beter de immuniteit van de huid en hoe kleiner de kans op allergie. Een dergelijke blootstelling vinden we tijdens de bevalling. Kinderen die via een keizersnede worden geboren zijn gevoeliger voor allergieën, astma en atopische dermatitis.
De veroudering brengt ook hormonale variaties met zich mee, die repercussies hebben op de samenstelling van de microbiota.
Hier volgen een aantal voorbeelden om de huidmicrobiota goed te verzorgen en dermatologische of globale ziektes te voorkomen:
- Verzorgende producten gebruiken met een pH aangepast aan de huid (zo rond de 5,5)
- Antiseptische producten zeer spaarzaam gebruiken
- Zich niet te vaak wassen (niet vaker dan één keer per dag) om de huid niet te schaden.
- Vocht inbrengen met geschikte producten (aanbrengen van verzachtingsmiddelen bevordert de diversiteit van de huidflora)
- Zich goed afdrogen in plooien waar het vochtig kan blijven
- Een arts raadplegen bij jeuk, roodheid en langdurige droogte
