Wat zijn de verschillende soorten vermoeidheid?

Vermoeidheid is eigenlijk een subjectief gevoel dat voor iedereen anders is en zowel door lichamelijke als mentale factoren kan worden veroorzaakt. Het uit zich steeds in een gebrek aan energie1, maar de intensiteit en de gevolgen verschillen wel volgens de oorzaak. 

Er is doorgaans sprake van verminderde lichamelijke of cognitieve prestaties. Dit fenomeen wordt al te vaak geminimaliseerd en als banaal aanzien, hoewel het heel wat Belgen treft.  

Reactieve vermoeidheid² is vaak synoniem met een slopend levensritme, in combinatie met dagelijkse verstoringen.  

Verstoorde nachtrust 

Een slaapgebrek dat aan de basis ligt van vermoeidheid kan bijvoorbeeld te maken hebben met laat gaan slapen. Dit kan leiden tot slaperigheid overdag. Er speelt ook nog een ander fenomeen: onregelmatige slaap. Dit is vaak te wijten aan stress, tijdsverschillen of nachtelijk ontwaken bij jonge kinderen.

Slaapproblemen zijn uiteraard een van de meest voorkomende oorzaken van reactieve vermoeidheid. Ze treffen 1 Belg op 4³. Ze kunnen verband houden met een ongunstige omgeving, zoals lawaai, te veel licht, warmte of koude. Deze slaapproblemen kunnen ook het gevolg zijn van een stressvolle gebeurtenis of van het gebruik van stimulerende middelen zoals koffie of thee.

Wanneer stress en werk ons uitputten

De werksfeer kan, in meer of mindere mate, invloed hebben op ons energiepeil. Bij sommige beroepen, met ploegendienst bijvoorbeeld, kan dit leiden tot uitputting. Dit fenomeen, beter bekend als burn-out, of ook wel overspannenheid, leidt vaak tot zware vermoeidheid. Het is meestal het gevolg van langdurige stress of psychische spanning⁵.

Een andere, minder bekende oorzaak van vermoeidheid is professionele inactiviteit die wordt gekenmerkt door verveling ofwel bore-out. Dit kan een hoog stressniveau met zich meebrengen en mee aan de basis liggen van reactieve vermoeidheid.

Tot slot speelt ook de brown-out⁵, die eveneens wordt gekenmerkt door een vorm van lijden op het werk, een rol bij het fenomeen van reactieve vermoeidheid. Deze uitdrukking kan worden vertaald als een "spanningsdip". Het gaat om het signaal van een lage batterij, veroorzaakt door een verlies van betekenis op het werk en een compleet gebrek aan interesse voor het werk.

Te zware fysieke activiteit

Meestal treedt vermoeidheid op na een zware of te langdurige lichamelijke inspanning, bijvoorbeeld in het geval van overtraining⁶, of een verstoring van de energiebalans, net zoals dat het geval is bij een gebrek aan hydratatie bij warm weer. Anderzijds, en dit is minder gekend, kan ook een zittende levensstijl, met een vermindering van de spiermassa tot gevolg, verantwoordelijk zijn voor reactieve vermoeidheid.

Tabak en alcohol: triggers voor vermoeidheid

Alcohol verstoort het circadiaanse ritme en de continuïteit van de slaap. Hoewel alcohol bevorderlijk is om in slaap te vallen, is het tweede deel van de nacht meestal versnipperd, met heel wat periodes van ontwaken. Tot slot is het zo dat verslavingen aan psychoactieve producten zoals tabak doorgaans vermoeidheid bevorderen⁷.  

Tekorten aan bepaalde voedingsstoffen

Als we spreken over voeding, is het woord "vermoeidheid" eigenlijk heel vaak synoniem met "onevenwichten" in de voeding. Voedingsdeskundigen en diëtisten wijzen voornamelijk op tekorten aan ijzer of magnesium. Het eerste blijkt trouwens heel vaak een biologische oorzaak van lichamelijke vermoeidheid te zijn. IJzer in rode bloedcellen speelt namelijk een rol bij het transport van zuurstof naar de spieren.

Een tekort aan ijzer kan ook leiden tot mentale vermoeidheid omdat deze micronutriënt betrokken is bij de synthese van neurotransmitters: dopamine, serotonine en noradrenaline. Een ijzertekort vermindert dus het vermogen van het organisme om zich in te spannen en tast ook ons concentratievermogen aan⁸.

Hetzelfde geldt voor magnesium. Via complexe biologische processen levert dit oligo-element energie aan onze spieren.

De persoon ervaart dan een onaangenaam en tegelijk pijnlijk gevoel, waarbij het onmogelijk is om dagelijkse activiteiten tot een goed einde te brengen. Er ontstaat op die manier een diepe kloof tussen wat nochtans elke dag moet worden gedaan en wat echt binnen de mogelijkheden ligt. Dat gevoel van altijd moe te zijn, met een vorm van lusteloosheid, krachtverlies, uitputting, gebrek aan energie wordt regelmatig wanneer de situatie langer dan 6 maanden aanhoudt².

Er bestaan dus verschillende soorten vermoeidheid die in de meeste gevallen gelinkt zijn aan een stresserende en/of ongezonde levensstijl. Stress, slaapgebrek, onevenwichtige voeding, tabak en alcohol, zittende levensstijl… De oorzaken van vermoeidheid zijn talrijk en kunnen ook samen voorkomen. Het is dus belangrijk om ze duidelijk in kaart te brengen om de juiste strategie te bepalen voor meer vitaliteit.

Het kan bijvoorbeeld een idee zijn om het levensritme te vertragen en, indien mogelijk, meer tijd te besteden aan ontspannende activiteiten zoals lezen, klussen, wandelen... Binnen een professionele context kunnen pauzes doorheen de dag een goede manier zijn om stress te verlichten en de batterijen weer op te laden. Aandacht besteden aan onze voeding, de kwaliteit van onze nachtrust en onze houding tegenover lichaamsbeweging kan ook leiden tot veranderingen die zorgen voor een betere vitaliteit⁹.